ქუთაისელი ებრაელები

იცით ვის ეკუთვნის სიტყვები?

„ ამ მადლიან და დალოცვილ მიწაზე

ერთი წუთით არ ვყოფილვარ მერყევი,

ცოცხალი ვარ შენი , ტრფობით ვიწვები

მოვკვდები და ფერფლად გადაგეყრები“...

გაზეთი „სამშობლო“ამ ლექსის შესახებ 1972 წლის ივნისში წერდა: „ამ მამულიშვილურ სიტყვებზე კარგახანია სიმღერა დაწერა ჩვენმა სასიქადულო კომპოზიტორმა გიორგი ცაბაძემ, რაც ხელიხელ საგოგმანებელ სიმღერად იქცა“... ეს სიმღერა 1971 წელს პირველად შეასრულა ანსაბლმა „ორერამ“, შემდეგ „ივერიამ“, „რუსთავმა“ და სხვა ანსაბლებმა.

...ამ სიმღერის ლექსის ავტორი კი, ქუთაისში მცხოვრები პოეტი მიხეილ კაკიტელაშვილია. მან თავისი ნიჭიერი პოეზია ქართველი ხალხის სიყვარულს მიუძღვნა. მისი სიყვარული საქართველოსადმი იმდენად დიდია, რომ სხვა პოეტებსაც ეჯიბრება მოკრძალებასა და პატიოსნებაში. იგი ერთი უპრეტენზიო კაცი იყო და ცხოვრების ჭაპანს პატიოსნად ეზიდებოდა, მან საქართველოს სიყვარულში დალია სული....

პრობლემებისა და საჭიროებების ანალიზი

ამ პოსტის საშუალებით გაგაცნობთ ჩვენი აზრით ქუთაისსში არსებულ დღევანდელ პრობლემებს და საჭიროებებს,იმ აუცილებლობებს,რომლის საშუალებითაც მოხდება ამა თუ იმ დაბრკოლების გადაჭრა.

საბა მამასახლისი:

საუბარი იმაზე თუ რა სახის პრობლემებია და მომავლის დაგეგმვა იმისდამიხედვით თუ როგორ შევძლებთ ამ დაპრკოლების გადაჭრას, რა თქმა უნდა რთულია, მაგრამ რამოდენიმე ჩემ ვარიანტს და შეხედულებებს გაგაცნობთ ამ საკითხთან დაკავშირებით... ქუთაისის და არა მარტო მისი,ალბათ მთელი მსოფლიოს მთავარი პრობლემაა უმუშევრობა რაც განაპირობებს მოსახლეობის როგორც სოციალურ ისე ეკონომიურ დაკნინებას.მიმდინარეობს შრომითი მიგრაციები , რაც ალბათ ძალიან მალე გამოიწვევს იმას,რომ ჩვენს მიწაზე ჩინელი უფრო მეტი იქნება ვიდრე ქართველი.

ქუთაისური ტრადიციები

ძირძველი ქუთაისელი, ერთ დროს ულამაზესი ქალბატონი ვერა გვანცელაძე–ჯიქია, რომელმაც საკმაოდ რთული და ტანჯული გზა განვლო, იგი რეპრესირებული იყო მეუღლესთან ერთად და 9 წელი ჩრდილოეთის ბანაკებში გაატარა, თავის წიგნში "მოგონებანი გარდასულ დღეთა" მოგვითხრობს XX საუკუნის დასაწყისის ქუთაისში არსებული რამდენიმე ტრადიციისა და დღესასწაულის შესახებ. მისი თქმით, ამ პერიოდში ტრადიციად იყო ქცეული კვირას და ჩვეულებრივ დღეებში ხელოსანთა ერთმანეთთან სტუმრობა: "ჩვეულებრივ დღეებში, საღამო ხანს, ხელოსნები ეწვეოდნენ ხოლმე ერთმანეთს, თან მიჰქონდათ ტილოს თეთრ ხელსახოცში გამოკრული ხაჭაპური, შემწვარი, ქათამი, ლავაში და დოქით ღვინო (თუმცა იმ დროს, თითქმის ყველა ოჯახში იწურებოდა ღვინო). მასპინძელი თავის მხრივ მიუმატებდა, რაც ჰქონდა, და იშლებოდა სახელდახელო სუფრა, იყო სადღეგრძელოები, მასლაათი, დაირაზე ცეკვა–თამაში და დროსტარება.

თეატრები

ლ.მესხიშვილის სახელობის დრამატული თეატრი საზეიმოდ გაიხსნა 1955წლის 5 ნოემბერს.ქუთაისში ჯერ კიდევ 1859 წლიდან იმართებოდა სცენის მოყვარულთა წარმოდგენები აკაკი წერეთლის, დიმიტრი ბაქრაძის, ანტონ ლორთქიფანიძის, გიორგი ღოღობერიძის, ეფროსინე კლდიაშვილისა და სხვათა ხელმძღვანელობით, რომლებმაც მტკიცე ნიადაგი შეუქმნეს ქუთაისში პორფესიული თეატრის დამკვიდრებას. იდგმებოდა გ.ერისტავის, ზ.ანტონოვის, ა.წერეთლის, გ.სუნდუკიანის, მოლიერის პიესები. 1880 წელს ჩამოყალიბდა ქუთაისის მუდმივი პროფესიული დასი, ფინანსური კრიზისის გამო მან ხმოლოდ ერთი წელი იარსება. 1885 წელს მსახიობ კ.მესხის ხელმძღვანელობით უკვე საბოლოოდ დამკვიდრდა როგორც პროფესიული თეატრი.

გეგუთის ციხე

იშვიათობას წარმოადგენს ქუთაისის მახლობლად მდებარე გეგუთის ციხე - დარბაზი. ეს სასახლე ემსახურებოდა გიორგი III (1156 – 1184 წწ.). გეგმაში სასახლე უახლოვდება კვადრატს (37X37 მ.). ცენტრში გამოიყოფა ჯვარისებრი ფორმის საზეიმო დარბაზი, რომელშიაც საგანგებო შესასვლელის - ვესტიბულის გავლით ხვდებოდნენ. შუა კვადრატული დარბაზი გადახურულია  14 მეტრის დიამეტრის გუმბათით, რომელზედაც გუმბათქვეშა კვადრატიდან გადასვლა განხორციელებულია კუთხეებში მდებარე დიდი ტრომპების საშუალებით.

ქუთაისი და ქართული კინო

ქართული კინოს ისტორია ქუთაისიდან იწყება. სწორედ ქუთაისელმა კაცმა – ვასილ ამაშუკელმა დაიწყო 1908 წლიდან პირველი მოკლემეტრაჟიანი ფილმების გადაღება: "ბაქოს ბაზრის ტიპები", "ნავთობის ჭაბურღილებზე მუშაობა", "გვირილობა", "ქ. ქუთაისის ხედები", "ექსკურსია ბაგრატის ტაძრის ნანგრევებთან" და ა.შ.1912 წელს კი ვასილ ამაშუკელი იღებს პირველ ქართულ სრულმეტრაჟიან დოკუმენტურ ფილმს "აკაკი წერეთლის მოგზაურობა რაჭა–ლეჩხუმში", რომლის პრემიერაც ქუთაისში, კონოთეატრ "რადიუმში" შედგა და მას თავად აკაკიც ესწრებოდა. სიმბოლურია, რომ პირველი ქართული სრულმეტრაჟიანი დოკუმენტური ფილმი აკაკი წერეთელს მიეძღვნა – მგოსანს, რომლის ცხოვრება და შემოქმედება ასევე ქუთაისთან იყო დაკავშირებული.ვასილ ამაშუკელის "აკაკის მოგზაურობა" მსოფლიო კინოს ისტორიაში შესულია, როგორც პირველი სრულმეტრაჟიანი დოკუმენტური ფილმი, რომლის ანალოგიც ამ დროისთვის არ მოიძებნა.

თეთრი ხიდი

მე დედიკოს შვილი ვიყავი. წიგნებს ვკითხულობდი, სუფთა საყელო მქონდა, იმდენად კარგი წასარტყმელი ვიყავი თავში, რომ იშვიათად თუ დაიკლებდა ვინმე ამ სიამოვნებას, გარდა ვინმე მივლინებულის, ჩემოდნით ხელში, ან კუბოს შეყუდებული ჭირისუფლისა, თუმცა ორი მცდელობა იყო, ერთი ფეხითაც, გასვენების დროს.

ომი ახალი დამთავრებული იყო, ცხოვრება ძნელი იყო, ცოტა ჰქონდა ხალხს სიხარული და სიამოვნება.

ბიბლიოთეკა №6-ის ბეჯითი მკითხველი ვიყავი. ბიბლიოთეკაში შესვლა სიფრთხილეს მოითხოვდა. ვინმეს რომ დავენახე – მცემდა, როგორც სირისტიანს, ამიტომ მეც ვფრთხილობდი: ჯერ იქითა ტროუტუარზე უნდა ჩამევლო უინტერესოდ, მერე ასევე უინტერესოდ ხიდიდან უნდა გადამეფურთხებინა და როდესაც დავრწმუნდებოდი, არავინ მიყურებს – ჩქარა შევსულიყავი ბიბლიოთეკაში.

სათაფლია

კარსტული მღვიმეების ჯგუფი დასავლეთ საქართველოში,წყალტუბოს მუნიციპალიტეტში ქუთაისის ჩრდილო-დასავლეთით 7კმ-ზე მდებარეობს.მღვიმეები განლაგებულია სათაფლიის სახელმწიფო ნაკრძალის ტერიტორიაზე.მღვიმეთა აბსოლუტური სიმაღლე მერყეობს 275მეტრიდან 405მეტრამდე.სათაფლიის მღვიმეთა ჯგუფი მდიდარია,როგორც ესთეტიკურად,ისე ფაუნისტური და ფლორისტული სახეობების სიმრავლით.ამ ტერიტორიაზე განლაგებულია კოლხური ტყე,რელიქტური და ენდემური ნიმუშებით და დინოზავრის ნაკვალევით.საკუთრივ სათაფლიის მღვიმე ერთ-ერთია იმ ხუთი გამოქვაბულიდან,რომელიც გამოყენებულია ტურისტული მიზნით.სათაფლიის მღვიმე მდებარეობს სამგურალის სერზე,ზღვის დონიდან 360მეტრზე.იგი გამომუშავებულია ქვედაცარცულ შრეებრივ კირქვაში.

დღესასწაულები

ქუთაისობა

ორმაისობა ანუ ქუთაისობა დამკვიდრებული დღესასწაულია. იგივე ვერა გვანცელაძე–ჯიქია იხსენებს: "ქუთაისში ყოველ წელს ტარდებოდა მაისობის დღესასწაული. მაგონდება 1920 წლის მაისობა, რომელსაც ესწრებოდნენ მეორე ინტერნაციონალის ბელადები: მაკდონალდი, ვანდერველდე, ეივე. ყვავილებით შემკულ "დროგზე" იდგა ულამაზესი ქალიშვილი თამარ ბოლქვაძე, თმაგაშლილი, თეთრ, გრძელ ნაოჭიან კაბაში, – ხელში სამფეროვანი დროშა ეჭირა, უკან მიყვებოდნენ სტუმრები და ქალაქის საზოგადოებრიობა, მიემართებოდნენ ქალაქგარეთ, ე.წ. საღორიის ტყისკენ (მუხნარის ტყე), სადაც, ჩვეულებრივ, ტარდებოდა მაისობის დღესასწაული. აქ ეწყობოდა ზეიმი, ცეკვა–თამაში, სიმღერები, ორატორული გამოსვლები. მაისობის დღესასწაულს ქუთაისელი ხელოსნები ფერმის ბაღში აღნიშნავდნენ ცალკე". (ვერა გვანცელაძე–ჯიქია, მოგონებანი გარდასულ დღეთა, ქუთაისი 1995, გვ. 25) ეს დღესასწაული დღესაც მუხრანის ტყეში იმართება. აქ მიმდინარეობს შეჯიბრება სხვადასხვა საბრძოლო ხელოვნებაში, სპორტულ სახეობებში, იმართება დოღი, მარულა. ზოგადად იმერეთის რაიონები წარმოადგენენ თავიანთი კუთხისათვის დამახასიათებელ ტრადიციებს, ხალხურ სიმღერებს, სუფრას. ისმის მხიარული, ძარღვიანი იმერული სადღეგრძელოები.

ეტიმოლოგია

ქუთაისის დაარსების ისტორია და სახელწოდება დღემდე კამათის საგანია. ესეც, ისევე როგორც ქალაქის ისტორიასთან დაკავშირებული ბევრი სხვა საკითხი, სამეცნიერო ჰიპოთეზების საგანია. წყაროთა მონაცემები მწირია. ასევე ზოგადია ცოდნა ძველი ქუთაისის გარეგნული იერ-სახის შესახებაც. ისტორიკოსი დიმიტრი მეღვინეთუხუცესიშვილის (XIX ს.) ცნობით:

ფრთაშესხმული ქუთაისი

ქუთაისი ბევრი მწერლის თუ პოეტის მუზას წარმოადგენს."როგორ უნდა დავწერო ქუთაისზე როცა ქუთაისს ამდენი მწერალი ყავს".ეს შეიძლება თანამედროვეობის გამოძახილია,ის დაბრკოლებაა,რომელსაც ბევრი "თავხედი" თავს არიდებს და ქუთათურებს ფრთიანი სიტყვებით ხოტბას ასხავს. უამრავი ლექსის თუ მოთხრობის საშუალებით ვხდებით თუ როგორი დიადი წარსულის მქონე მიწაზე დავაბიჯებთ.წარმოგიდგენთ რამოდენიმე ლექსს როგორც თანამედროვე ასევე ძველი პოეტების შემოქმედებიდან.
                                                        ქუთეისი
                       მაღალფარდოვანი არ მხიბლავს სიტყვები
                       უბრალო კაცი ვარ უბრალოდ ნაშობი
                       მიყვარს ქუთაისში უბრალოდ ნათქვამი
                       "რავახარ სიმონ რაშობი".
                       არ მიყვარს სიტყვები: "იყავით", "გეთაყვა"
                       არა მწამს ფერადის,ლურჯია ჩემი ცა
                       მიყვარს ქუთაისში სტუმრისთვის ნათქვამი
                       "კაი თუ ღმერთი გწამს სა მიხვალ მეიცა".
                       არასდროს მომწონდა ეს სიტყვა "დაქალი"
                       ქუთაისს როდესაც ჰქვიოდა "აია"
                       მაშინაც გოგონას დაქალის მაგივრად
                       ეძახდნენ,მე ძმა და შენ კიდე დაია .
                       თუ ქუთაისს სთხოვ,რომ გიძმოს
                       მის სიყვარულში დამწვარი,
                       თანხმობის ნიშნად გეტყვიან
                       "რაზეა სიმონ ბაზარი".

ბაგრატის ტაძარი

"მაშინ როცა ვსაუბრობთ ჩვენი რაიონის ღირშესანიშნაობანზე,მის იტორიულ–კულტურულ ძეგლებზე, ბაგრატს,რომ ცალკე პორტი არ დავუთმოთ არ იქნება ჩვენგან მართებული.ამ  ჩანაწერის საშუალებით გაგაცნობთ ბაგრატის ისტორიას და ასევე ჩვენ მოსაზრებას რესტავრირებული ტაძრის შესახებ."

ბაგრატის ტაძარი, ძველი ქართული ხუროთმოძღვრების ძეგლი ქუთაისში, "უქიმერიონის გორაზე". აგებულია X-XI საუკუნების მიჯნაზე. ბაგრატ III-ის (975-1014) მეფობაში. ჩრდილოეთი კედლის წარწერის თანახმად, "ქ.ოდეს განმტკიცნა იატაკი, ქორონიკონი იყო 223" (1003), ტაძარი ღვთისმშობლის მიძინების სახელობისა იყო. თავისი ხუროთმოძღვრული და მხატვრული ღირსებით განსაკუთრებული ადგილი უჭირავს ქართულ არქიტექტურულ ისტორიაში, როგორც განვითარებული შუა საუკუნეების დროინდელი სტილის საბოლოოდ დამამკვიდრებელ ნაწარმოებს. XVII საუკუნის დასასრულამდე ძეგლი უვნებლად იდგა. 1692, როგორც ვახუშტი მოგვითხრობს, "შემუსრეს ოსმალთა". XIX საუკუნის 30-იან წლებამდე შემორჩენილი იყო ტაძრის სამხრეთი და დასავლეთი კარიბჭეებიც, რასაც მოწმობს მხატვარ ნ. ჩერნეცოვის ჩანახატები.